4 lễ hội truyền thống ở Gia Lai hấp dẫn du khách
Gia Lai là một tỉnh có nguồn tài nguyên du lịch khá phong phú, đa dạng với nhiều cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, nhiều thắng cảnh đẹp, có nền văn hóa bản địa đặc sắc. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, vùng đất Gia Lai vẫn giữ cho mình nền văn hóa truyền thống đặc trưng, đa dạng. 4 lễ hội truyền thống ở Gia Lai dưới đây rất hấp dẫn du khách đến tham quan trải nghiệm.
1. Lễ bỏ mả
Lễ bỏ mả là một lễ hội lớn nhất và có ý nghĩa quan trọng trong đời sống tinh thần của các dân tộc Tây Nguyên như: Bahnar, Ê đê, Jarai. Theo quan niệm của người dân nơi đây thì sau khi chết đi, linh hồn người mất vẫn còn quanh quất đâu đó, giữa người chết và người sống vẫn còn mối quan hệ ràng buộc, vì vậy hàng ngày người sống vẫn ra thăm mả, quét dọn sạch sẽ và mang cơm nước cho người đã mất. Chỉ sau khi làm lễ bỏ mả thì mối quan hệ ràng buộc này mới chấm dứt, người chết hoàn toàn yên nghỉ và chờ đầu thai, còn người sống thì yên tâm lo cho cuộc sống riêng mình, được quyền lấy vợ, lấy chồng khác. Do vậy, đây là một lễ hội lớn và náo nhiệt của người Tây Nguyên. Lễ hội bỏ mả được coi là một lễ hội lớn của gia đình, cộng đồng, một ngày vui thực sự của người sống và của cả người chết. Trong lễ bỏ mả có đánh mã la, đâm trâu, múa hát, uống rượu cần mừng cho linh hồn người chết được siêu thoát.
Lễ bỏ mả thường được tổ chức vào khoảng tháng ba, tháng tư dương lịch, thời điểm chuyển từ mùa nắng sang mùa mưa. Thời gian tổ chức thường là 3- 5 ngày bao gồm nhiều công việc được tiến hành với nhiều lễ thức. Có một số lễ thức khác nhau do quy mô của lễ thuộc đám lớn hay đám nhỏ, tùy theo điều kiện kinh tế của gia đình, dòng tộc của người chết và cũng tùy theo phong tục địa phương.
Lễ bỏ mả của người Raglai thể hiện tình cảm, trách nhiệm của người sống đối với người chết. Đồng thời còn là dịp thể hiện sự đền ơn đáp nghĩa công lao ông bà, báo hiếu cha mẹ và còn biểu hiện tình làng nghĩa xóm gắn kết bền chặt, thể hiện văn hóa ứng xử giữa con người với con người.
2. Lễ mừng lúa mới
Khi cây H’lưng đầu buôn, cây Ê-táp giữa làng ra nụ, nở hoa, đó chính là lúc buôn làng Gia Lai tổ chức Lễ Cơm Mới. Lễ Cơm Mới là lễ hội mừng mùa thu hoạch mới, cầu mong cho ruộng nương ngày càng nhiều thóc lúa. Được tổ chức tại nhà riêng hoặc nhà rông sau vụ thu hoạch của đồng bào Ba Na ở hai tỉnh Kon Tum và Gia Lai. Lễ được tổ chức để tạ ơn thần lúa và lễ hội mừng mùa thu hoạch mới, cầu mong cho ruộng nương ngày càng nhiều thóc lúa.
Dân làng cúng thần lúa bằng heo hoặc gà trước khi sử dụng lúa để ăn hoặc mang đi biếu. Trình tự lễ gồm: Giữ hồn lúa tại rẫy; đưa hồn lúa về chòi; nhập hồn lúa vào bồ trong đó bao gồm lễ ăn cơm mới.Đây cũng là dịp gia chủ mời bà con, họ hàng, bạn bè các làng lân cận cùng vui chơi ăn uống. Nhà nào đông khách coi như là niềm vinh dự. Vì thế, ngoài việc cúng thần, hồn lúa và tổ tiên cùng với việc cầu mong sức khỏe cho gia đình, người ta đánh cồng chiêng, vui chơi, ca hát suốt nhiều ngày đêm để vui mừng cùng hưởng thành quả của một quá trình lao động nhọc nhằn, vất vả.Đây là một trong những phong tục nhằm gìn giữ, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống từ ngàn xưa cha ông ta để lại.
3. Lễ đâm trâu
Từ đầu tháng chạp năm trước đến tháng 3 âm lịch năm sau dồng bào Jrai, Bahnar ở Gia Lai thường tổ chức lễ hội đâm trâu tại nhà rông, mọi chi phí ở ngày hội do người dân trong làng đóng góp. Người chủ trì ngày hội là già làng, đứng gần cột buộc trâu, nam nữ thanh niên đánh chiêng, cồng, múa đứng sau lưng, đầu chít khăn đỏ, mặc áo (loại áo ngày lễ dành cho con trai), đóng khố. Nữ thanh niên mặc áo phia, váy koteh (loại áo, mặc ngày hội của con gái). Khi già làng khấn xong, tiếng chiêng, cồng bắt đầu nổi lên hòa với tiếng hú của dân làng. Cảnh buôn làng trở nên rộn ràng, sinh động.
Những ngày ở lễ hội đâm trâu, là những ngày hội của nghệ thuật cồng chiêng vì nhiều nhà đem bộ cồng chiêng của mình tới tham dự.
Lễ hội đâm trâu của người Bana ngày nay đã rút ngắn còn một ngày đêm, con vật chịu lễ được các tay thiện nghệ nhanh chóng đâm chết, không còn cảnh săn đuổi kéo dài sự hãi hùng đau đớn và người dự lễ hội đỡ bị căng thẳng thần kinh vì thương cảm.
4. Lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui
Lễ cầu mưa Yang Pơtao Apui là một tín ngưỡng phồn thực với mong muốn mùa màng bội thu, mưa thuận gió hòa, ấm no, hạnh phúc đến cho tất cả buôn làng.. Đây là nét văn hóa độc đáo, chứa đựng nhiều giá trị tâm linh, tín ngưỡng của đồng bào bản địa, được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Người Jrai gọi mưa là “Hơ Jan” và rất coi trọng “Hơ Jan” vì giúp họ giải được nhiệt của cái nắng oi bức, làm cho hoa màu ở nương, rẫy trở nên tươi tốt và cho họ no cái bụng. Mặt khác, theo quan niệm của người Jrai, nếu làm phật lòng các vị thần thánh thì các vị thần thánh sẽ không ban tặng nước mưa xuống, bệnh tật xuất hiện, đói rét liên miên.
Sau khi chuẩn bị lễ xong, phụ tá và thầy cúng sẽ thực hiện các nghi lễ. Trong đó có phần quan trọng là cầu xin các Ptao đã chết phù hộ cho những lời khấn cầu thành hiện thực, để trời đem mưa đến.Trong không khí tưng bừng của ngày hội, mọi người thay nhau uống rượu cần, chúc nhau một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
Lễ cầu mưa là nghi lễ rất quan trọng trong năm, là nghi lễ thể hiện văn hóa tâm linh của người Jrai với các vị thần linh. Qua buổi lễ này, bà con làng Rbai sẽ bước vào một vụ mùa mới với sự vui vẻ và lạc quan trong lao động sản xuất xây dựng cuộc sống no ấm. Du khách còn có thể tham quan đại Công trình thủy lợi Ayun Hạ tại xã Ayun Hạ và Hồ Sen tại xã Ia Yeng với vẻ đẹp của thiên nhiên hùng vĩ, hữu tình.
